Films en series weten het altijd eenvoudig voor te stellen: de notaris roept de familie bijeen en leest een tekst uit een klein kistje voor, of toont een videoboodschap van de overledene. Vervolgens worden de bezittingen en het kapitaal verdeeld, wat leidt tot blijdschap of ophef en familieruzies. In werkelijkheid is het afwikkelen van een erfenis vaak tijdrovend, en niet zonder kosten. Bovendien weet je niet altijd wat je erft. Dat kunnen ook onbetaalde rekeningen zijn. Wat te doen?
1 Weigeren of aanvaarden?
,,Je kunt een erfenis weigeren’’, zegt Klazien van Zwieten, oud-kandidaat-notaris. ,,Dan word je voor de wet geacht nooit erfgenaam te zijn geweest. Maar tussen zuiver aanvaarden en weigeren bestaat nog een derde optie: beneficiair aanvaarden. Dat betekent dat je niet persoonlijk aansprakelijk gesteld kan worden als er meer schulden dan bezittingen zijn.’’
2. Alleen de lusten, niet de lasten
Het aanvaarden van een nalatenschap kan dus zuiver of beneficiair. Zuiver aanvaarden betekent dat je naast de lusten ook de lasten overneemt. Maar wil je voorkomen dat je opgezadeld wordt met schulden van een erflater, dan kun je beneficiair aanvaarden, ook wel ‘aanvaarding onder het voorrecht van boedelbeschrijving’.
Blijft na aftrek van alle schulden geld over, dan maak je daar als erfgenaam aanspraak op. Maar zijn de schulden hoger dan bijvoorbeeld het spaarsaldo of opbrengsten uit bezittingen, dan draai je als erfgenaam niet voor de resterende schuld op.
3. Hoe worden de schulden dan verrekend?
Als de totale som van de nalatenschap niet voldoende is om alle schuldeisers te betalen, wordt het beschikbare bedrag net als bij een faillissement ‘pondspondsgewijs’ verdeeld. Elke schuldeiser krijgt dan naar evenredigheid zijn deel. Bedraagt een huurachterstand bijvoorbeeld een kwart van de totale schuld, dan krijgt de verhuurder een kwart van het nagelaten vermogen.
4. Zadel anderen er niet mee op
Behalve dat je zelf niet voor de schulden van de erflater opdraait, heeft beneficiair aanvaarden nog een voordeel. Als eerste erfgenaam kun je ervoor kiezen de volgende in lijn niet op te zadelen met de nalatenschap als je al weet dat het saldo van een nalatenschap negatief zal zijn. Wie de erfenis niet beneficiair aanvaardt maar verwerpt, schuift de rekening namelijk door naar de volgende erfgenamen in lijn, wat een vervelende situatie voor verdere familie kan opleveren.
5. Hoe regel je dat?
Beneficiair aanvaarden klinkt wellicht als de optie die je standaard zou moeten verkiezen boven zuiver aanvaarden, maar er zijn wel enkele aandachtspunten. Allereerst moet je een schriftelijke verklaring indienen bij de rechtbank. Dat kost 124 euro aan griffierechten en kent dezelfde prijs en procedure als het verwerpen van een nalatenschap. Je kunt dat bedrag aan de balie betalen en het bewijs van de akte van beneficiaire aanvaarding direct ontvangen. Je kunt ook de notaris die de boedel afwikkelt vragen om het voor je te regelen.
Erfgenamen die dezelfde nalatenschap willen verwerpen of aanvaarden, zijn dat bedrag samen maar eenmaal verschuldigd als het verzoek gezamenlijk wordt ingediend. Als niet alle erfgenamen dezelfde keuze maken dan worden er twee verklaringen ingediend: één namens de erfgenaam die beneficiair aanvaardt en één namens de partij die verwerpt. De rechtbank maakt dan twee aktes op.
,,Iedere erfenis is in de basis een doosje dat je niet altijd van tevoren in kunt zien’’, zegt Van Zwieten. ,,Heb je geen idee wat je financieel zult aantreffen, dan is het raadzaam geen risico te lopen.’’ Zo kun je het bedrag van 124 euro eigenlijk zien als een verzekering tegen onverwachte schulden.
Klazien van Zwieten was ruim 40 jaar werkzaam in het notariaat. Zij schreef met Mariëlle Lindeboom Het Nederlandse Erfrecht. Daarin behandelen zij in 675 vragen de wijze waarop een nalatenschap in Nederland vererft en wat je in een testament kunt regelen.
6. Wettelijke vereffening
Vervolgens krijg je te maken met de afwikkeling van de nalatenschap: de wettelijke vereffening. De wet wijst de gezamenlijke erfgenamen aan als vereffenaar van de boedel, waarbij voor minderjarigen de ouder of voogd optreedt. Deze regels zijn bedoeld om de belangen van schuldeisers te beschermen.
Allereerst moet de vereffenaar een boedelbeschrijving maken, of een notaris vragen dat te doen. Daarin moeten alle bezittingen en schulden zijn beschreven. Die boedelbeschrijving moet bij de notaris of rechtbank ter inzage worden gelegd, zodat alle belanghebbenden (schuldeisers en eventueel andere erfgenamen) die kunnen inzien.
Daarnaast moet de vereffenaar bekende schuldeisers, bijvoorbeeld een bank of verhuurder, benaderen. Om alle schuldeisers te vinden kan de kantonrechter eisen dat de vereffenaar een openbare oproep in kranten plaatst. Vervolgens kunnen de schuldeisers voor een bepaalde datum hun vordering indienen. Dan is duidelijk welke schulden er zijn en kunnen die worden afgewikkeld.
7. Spijt van zuiver aanvaarden
Het kan goed zijn dat erfgenamen die zuiver aanvaarden daar spijt van krijgen als blijkt dat er toch veel schulden in de erfenis schuilgaan. Gelukkig is het sinds 2016 mogelijk de kantonrechter te verzoeken of de erfenis met terugwerkende kracht alsnog beneficiair mag worden aanvaard. Dat moet binnen een termijn van drie maanden.
Je moet dan wel kunnen aantonen dat die schulden onverwacht komen. Bestaat de erfenis uit een huis en blijkt de hypotheek hoger dan de opbrengst van de verkoop, dan kan dat niet als onverwacht worden aangemerkt. Hetzelfde geldt voor belastingschulden. Wil je je tegen dat soort verrassingen beschermen, dan is direct beneficiair aanvaarden de manier.
Drie maanden om erfenis te onderzoeken
De beslissing een erfenis te verwerpen of te aanvaarden hoef je na het overlijden van de erflater niet direct te maken. Daar krijg je drie maanden de tijd voor. Dat heet het recht van beraad. Het biedt je de gelegenheid om onderzoek te doen naar de samenstelling van de erfenis. In die periode kunnen eventuele schuldeisers geen aanspraak maken op de nalatenschap.
Omdat sommige zaken na een overlijden niet kunnen wachten, is het wel toegestaan om handelingen te verrichten die als ‘daden van beheer’ zijn aan te merken. Denk aan het regelen van een begrafenis of betalingen doen die geen uitstel velen, zoals de energierekening of openstaande huur.
Het recht van beraad vervalt zodra je handelingen verricht die duiden op een zuivere aanvaarding. Dat zijn handelingen die eventuele schuldeisers kunnen benadelen, zoals het gebruik van de pinpas van de overledene, maar ook het leeghalen van een huis of het ‘veiligstellen’ van een schilderij. Daar moet je echt even mee wachten.